Ц.Нямдорж: Сонгуулийн явцад улстөрийн маргааны сэдэв тавьж өгөөд, гудамжинд цөмөөрөө гараад, сонгууль ч байхгүй дуусах аюул байна

УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар Сонгуулийн хуулийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийж эхлээд байсан боловч Төрийн байгуулалтын байнгын хороон дээр дэмжсэн зарим заалт унаж мөн зарим саналын томьёоллыг буруу оруулж ирсэн нь гишүүдийн дунд маргаан дагуулснаар чуулганы хуралдаан завсарласан. Төслийн 28.10-т “Эвслийн аль нэг дангаараа нэр дэвшүүлэх, намын сонгуулийн данснаас бие даан зарлага гаргах, өөр намуудын эвсэлд нэгдэн орох, бие даасан болон өөр эвсэл байгуулан нөхөн, дахин сонгуульд оролцохыг хориглох бөгөөд хэрэв эвсэлд нэгдсэн аль нэг нам нь тарах шийдвэр гаргасан бол эвслийг тарсан гэж тооцно” гэж Л.Болд гишүүний гаргасан саналыг Төрийн байгуулалтын байнгын хороо дэмжсэн саналаар санал хураалт явуулъя” гэхэд С.Бямбацогт “Эвсэлд нэгдсэн намуудаас олонх нь эвслээс гарсан тохиолдолд гэж оруулсан. Яагаад өөрчлөгдсөн бэ” гэсэнд УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж “Сонгууль эхлээд дуустал эвсэл гэдэг юм эвслээрээ байх учиртай юм. Эвсэлд нэгдчихээд өөр өөр данстай байгаад байж болдоггүй юм аа. Цугларсан мөнгийг нь өөр өөр дарга нар зараад байж болдоггүй юм аа. Дангаараа нэр дэвшүүлж болдоггүй юм. Энийгээ эрхбиш ойлгож байгаа биз дээ. “Олонхи нь эвслээс гарсан” гэдэг чинь буруу үг. Эвсэл нэг л задарвал олонхи, цөөнх байдаггүй, бүтэн задардаг. Гурван нам нэгдэж эвсэл болчихоод нэг нь гараад явчихвал эвсэл байхгүй болдог. Яагаад гэвэл нэр дэвшүүлэх нам чинь гурваны нэглэсэн л байж таараа, ойролцоогоор. Тэгээд гучин хувь нь гараад явчихаар чинь эвсэл чинь өөрөө байхгүй болчихдог чинь асуудал ш дээ. Энэ хууль бичнэ гэдэг юм чинь цаад талдаа болох процессоо дандаа харж байж бичдэг юм шүү дээ. Эвслээс олонхи, цөөнх гарна гэхийг юу гэж үзэх юм. Таван нам нийлээд эвсэл болоход гурав нь гарлаа гэхэд эвсэл тарна, хоёр нь гарахад эвсэл тарахгүй гэж үзэх юм уу. Ингээд бүх юм чинь дампуурна. Сонгуулийн явцад ийм улстөрийн маргааны хуулийн сэдэв тавьж өгөөд, гудамжинд цөмөөрөө гараад, сонгууль ч байхгүй дуусах ийм аюул байна шүү дээ. Эвсэл гэдэг юм чинь сонгуулийн өмнө нэг эвсээд дуусдаг. Хэд хэдэн удаа эвсэл болж байсаан. 1996, 2004, 2008, 2012 онд болж байсан. 2016 онд яалаа даа. Эвслийг ингэж хэврэг болгож болохгүй, зүгээр нэг тоглоом биш шүү дээ. Нэг өдөр эвслээ гэж эвсэлд орчихоод, маргааш нь баахан мөнгө шантаажилчихаад дараачийнхтай нь очиж дахин эвсээд л, сонгуулийн явцад дувтан ингээд тоглоом хийгээд явчихна. Ийм тоглоом хийдэг бэлэн зэлэн хүмүүс ч байгаа, нам ч байгаа. Ийм будлиантай юмнуудаа та нар байнгын хороон дээрээ нэг мөр болгоод орж ир. Ажлын хэсгийн ахлагч ингэж буруу тийшээ зүтгүүлж болохгүй. Энэ сонгуулийн хууль бол бусад хуулиа бодвол улстөрийн тогтворгүй байдал үүсгэж болох дээд зэргийн магадлалтай аюултай хууль шүү. Энэ хуулийн үг, үсэг болгоны цаана улстөрийн маргаан явагддаг учраас алдаагүй, гарцаагүй юм хийхгүй бол нөгөө шүүх дээр чинь “Эвсэл задарсан” гээд маргалдаад унана. “Задраагүй” гээд маргана” гэж байлаа.

О.Баасанхүү: Тэгш тоон дээр олонх гэдэг ойлголт хэцүү

УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү “Энэ бол хүмүүст байдаг зовлонгийн нэг. Хууль санаачлагчийн зүгээс оруулж ирээгүй, байнгын хороон дээр яригдаагүй асуудал орж ирж болохгүй. Сайн заалт байсан ч гэсэн. Эвсэл нэгдэх, задрах гэдэг нь түвэгтэй асуудал. Манайд өнөөдөр 34 нам байгаа ч янз бүрийн хуурамч нам байдаг. Сонгуулийн үр дүнг өөрчлөх гээд байдаг. Бүлэг задрахаас ч хүнд асуудал бий болдог. Эвсэл задарвал хэн нь үлдэх вэ. Эвслийн аль нэг нам дангаараа нэр дэвшүүлж болохгүй гэж байна. Эвсэл задарсан тохиолдолд энэ хүн нэр дэвшээгүй гээд дайрах уу. Энэ өгүүлбэрийг бодох хэрэгтэй. Би эвсэлд нэгдээд УИХ-д гарсны дараа эвсэл нь задарчихвал гишүүн биш болох юм уу. Олонх гэж алийг хэлэх юм. Тэгш тоон дээр олонх гэдэг ойлголт хэцүү. Эргээд харах шаардлагатай шүү” гэсэн бол Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга С.Бямбацогт “Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаан дээр Эвслийн аль нэг нам дангаараа нэр дэвшүүлэх, намын сонгуулийн данснаас бие даан зарлага гаргах, өөр намуудын эвсэлд нэгдэн орох, бие даасан болон өөр эвсэл байгуулан нөхөн, дахин сонгуульд оролцохыг хориглох бөгөөд хэрэв эвсэлд нэгдсэн олонх нь тарах шийдвэр гаргасан бол эвслийг тарсан гэж тооцно гэж санал хураасан. Энэ саналыг Ж.Батзандан гишүүн гаргасан. Байнгын хороон дээр ингэж орсон томьёоллыг хаана, яагаад өөрчлөгдсөнийг гайхаад байна” гэлээ.

Ж.Батзандан: Шинэ намын хувьд гудамжинд байгаа намуудтай хамтарч орно

УИХ-ын гишүүн Ж.Батзандангийн хувьд “Монгол Улсад бүртгэлтэй 34 нам байна. Парламентын гадна байгаа намууд нэгдэж Сонгуулийн хуульд санал оруулсан боловч нэг нь ч дэмжигдээгүй. Эвссэн намуудын олонх нь эвслээс гарсан тохиолдолд эвсэл тарсанд тооцож өгнө үү гэж бусад нам хүсч байгаа. Энэ санал дэмжигдсэн. Сонгуулийн хууль сонгогчдын хууль. Шинэ намын хувьд гадаа гудамжинд байгаа намуудтай хамтарч орно” гэсэн.

Эвсэлд нэгдсэн аль нэг нам нь тарах шийдвэр гаргасан бол эвслийг тарсан гэж тооцно

УИХ-ын дэд дарга Л.Энх-Амгалан “Эвсэлд нэгдсэн намуудын олонх эвслээс гарсан тохиолдолд эвсэл тарсанд тооцно. Байнгын хороо дэмжсэн саналаар санал хураалт явуулъя” гэхэд 34.1 хувиар байнгын хорооны санал уналаа. Ингэснээр эвсэлд нэгдсэн аль нэг нам нь тарах шийдвэр гаргасан бол эвслийг тарсан гэж тооцно гэсэн санал хэвээр үлдэв. Төслийн 21.14-т “Улсын бүртгэлийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага ээлжит сонгуульд оролцохоор бүртгүүлсэн нам, эвслийг төлөөлөх эрх бүхий хүсэлтийн дагуу энэ хуулийн 21.9-т заасан сонгогчдын нэрсийн жагсаалтад эцэг, эхийн болон өөрийн нэр, регистрийн дугаар, оршин суугаа хаягийн дагуу бүртгэгдсэн эсэхийг санал авах өдрөөс 20-иос доошгүй хоногийн өмнө цахим хаягаар нэг удаа олгоно” гэсэн Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дэмжсэн саналаар санал хураалт явуулахаас өмнө гишүүд ийн маргалдав.

Я.Содбаатар “Хууль зөрчиж хууль батлахгүй” гэв

УИХ-ын гишүүн Я.Содбаатар “Бүртгэлийн тухай багц хуулиар энэ заалт чинь хууль зөрчих юм биш үү. Иргэдийн оршин суугаа хаяг, регистрийн дугаарыг нь намуудад өгч болох юм уу. Заавал регистрийн дугаар, гэрийн хаягаар нь яах гээд байгаа юм. Нэрсийн жагсаалтыг нь авах гээд байгаа бол авна л биз. Хууль зөрчиж хууль батлахгүй шүү, Д.Эрдэнэбат аа” гэж байв. Мөн УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү “Тэр мэдээллийг нь өгчихөөч дээ. Маргаан хэрэггүй гэж бодож байна. Байнгын хороон дээр дэмжсэн, эсвэл дэмжээгүй санал чинь чуулганы хуралдаан дээр заавал орж ирнэ. Огт байгаагүй заалтыг оруулж ирээд байвал өмнө заалтууд чинь хүчингүй болох уу. Байнгын хороон дээр яриагүй зүйлийг Тамгын газраас оруулж ирлээ гээд сая ярьж байна. Хэд хэдэн ярьсан заалтууд чинь алга байна. Алга болсон заалтуудыг одоо яах вэ. Өмнөх нэгдсэн чуулганаар баталсан заалтуудаа хүчинтэй гэж үзэх үү. Байнгын хороо нь нэгдсэн чуулганаас илүү давуу эрхтэй юм уу” гэж асуусан. УИХ-ын гишүүн Ц.Цогзолмаа “Энэ асуудал сонгуулийн үеэр иргэд болон улс төрийн намуудын дунд асуудал дагуулдаг л даа. Энэ чигээр нь батална гэвэл засвар хийлгэх санал байна. Сонгогчдын нэрийн жагсаалт биш нэрсийн жагсаалтыг гэж нэмэх саналыг оруулж байна” гэлээ.

С.Бямбацогт: Сонгуулийн хуулийг ингэж батлахгүй

Ингээд төслийн 21.14 Улсын бүртгэлийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага ээлжит сонгуульд оролцохоор бүртгүүлсэн нам, эвслийг төлөөлөх эрх бүхий хүсэлтийн дагуу энэ хуулийн 21.9-т заасан сонгогчдын нэрийн жагсаалтад эцэг, эхийн болон өөрийн нэр, регистрийн дугаар, оршин суугаа хаягийн дагуу бүртгэгдсэн эсэхийг санал авах өдрөөс 20-иос доошгүй хоногийн өмнө цахим хаягаар нэг удаа олгоно гэсэн Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дэмжсэн саналаар санал хураалт явуулахад 31.1 хувиар саналыг дэмжсэнгүй. УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт “Сонгуулийн хуулийг ингэж батлахгүй ээ. Нухацтай ярилцаж оруулсан саналууд унаж байна. Мөн тараасан зарчмын зөрүүтэй саналууд зөрүүтэй байна. Байнгын хорооны хуралдаан дээр хураасан саналууд зөрүүтэй байна. Бидний санал хураасан авлига, албан тушаалын хэрэгт ял шийтгүүлсэн бол нэр дэвшүүлэхгүй гэснийг хасах санал энд алга. Дахин Төрийн Байгуулалтын байнгын хороо, ажлын хэсэг хуралдъя. “Бушуу туулай борвиндоо баастай” гэж яарч Сонгуулийн хуулийг батлахгүй. Хаанаа алдаа гарсныг засчихаад чуулганыг хуралдуулъя” гэснээр чуулганы хуралдааныг хаах горимын санал гаргав.

Д.Лүндээжанцан: Заавал өнөө шөнө батлах албагүй

Харин УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан сонгогчдын нэрийн жагсаалтад эцэг, эхийн болон өөрийн нэр, регистрийн дугаар, оршин суугаа хаягийн дагуу бүртгэгдсэн эсэхийг санал авах өдрөөс 20-иос доошгүй хоногийн өмнө намуудад олгоно гэснийг дэмжээгүй саналыг хүчингүй болгож дахин оруулж ирье. Заавал өнөө шөнө хууль батлах албагүй” гэв.

Г.Занданшатар: Сонгуулийн хуулийг зөрчилгүй, будилаангүй, бусад намын үгийг сонсож эцэслэн батлах ёстой

УИХ-ын дарга Г.Занданшатар “Сонгуулийн хуулийг маргаан зөрчилгүй, будилаангүй, нэг нам дангаараа хүч түрж биш бусад намын төлөөллийн үгийг сонсч, эцэслэн батлах ёстой. Байнгын хорооны санал тодорхойгүй шалтгаанаар буруу томьёоллоор оруулж ирсэн. Зарим дэмжигдсэн санал орж ирээгүй байна. Тиймээс байнгын хороо дахиж хуралдаад, асуудлаа шийд” гэснээр 2019.12.19-ний өдрийн УИХ-ын нэгдсэн хуралдаан зогслоо.