Саяхан хуралдсан Ардчилсан намын ээлжит бус Их хуралд шинэ сонгогдсон дарга Х.Баттулга Ардчилсан нам баруун төвийн консерватив үзэл санаагаа сэргээн тунхаглаж тууштай баримтлах шаардлага үүссэн тухай зарлалаа.

Үндэсний лидер улс төрийн намын Их хуралд консерватив үзэл санааг зарлан дэвшүүлсэн нь сүүлийн 30 гаруй жилийн хугацаанд тохиолдоогүй явдал мөн.

“Монголын Уламжлалын нэгдсэн нам”, “Монгол Консерватив нам” гэх мэтчилэн үндэсний уламжлалт үнэт зүйлсээ чухалчлах оролдлогууд гарч байсан ч үзэл баримтлалын хэмжээнд зөв томъёолох, тайлбарлан таниулах, үзэл санаагаа түгээн дэлгэрүүлэх тал дээр улс төрийн дэмжлэг, үзэл санааны манлайлал дутсан юм.

Ардчилсан хувьсгал Монгол Улсын үндэсний үзэл, түүх, соёл, уламжлал, ёс заншлаа сэргээн мандуулсан консерватив үзэл санааны хувьсгал байв. Гэвч өнгөрсөн хугацаанд цөөн хүн амтай, үнэмлэхүй нэг үндэстэн давамгайлсан, мянганаар тоологдох түүх, соёл, төрт ёсны уламжлалтай Монгол улсад яагаад консерватив үзэл баримтлалыг хөгжүүлж яваагүй вэ? гэдэг асуултад Монголын Ардчилсан Холбоо, Ардчилсан нам хариулах түүхэн үүрэгтэй.

Монголчуудын Ардчилсан хувьсгал хоёр чухал шинж чанар, онцлог агуулсан хэмээн дүгнэж байна. Нэгдүгээрт: Коммунист дэглэмийн он жилүүдэд үзэл суртлын улмаас албан ёсоор цензурдүүлсэн оюун санааны амьдрал, шүтэх, эс шүтэх эрх чөлөө, түүхийн дурсгал, үндэсний соёлын өв, үнэт зүйлсээ сэргээн мандуулах, засварлагдан сурталд автсан сэтгэлгээний салбаруудаа чөлөөлөх Үндэсний эрх чөлөөний. Хоёрдугаарт: Нийгэм эдийн засаг, хүний эрх чөлөө, улс төр, засаг захиргааны зэрэг тогтолцооны нүсэр шилжилтийг тайван замаар, аливаа мөргөлдөөнгүй, цус урсгалгүйгээр цэвэр зөвшилцөл, хэлэлцээний үндсэн дээр хийж чадсан үндэсний эв нэгдэл, үндэсний эрх ашиг, уламжлалыг эрхэмлэсэн консератив шинжтэй байсныг тус тус илтгэнэ.

Монголын ард түмний үндэсний консерватив хандлага бүрэн устаж, замхарсан хэмээн дүгнэвэл өрөөсгөл. Гадаад үг хэллэг төдийлөн таашаадаггүй хандлага, сонгогчдын улс төрийн боловсролоос шалтгаалан түгээмэл үгсийн санд орж амжаагүй ч улс төрийн сонгууль, тэр дундаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үр дүнгээр ард иргэд консерватив байр суурьтай нь ил тод ажиглагддаг.

Монгол Улс Төв Азийн өвөрмөц газар зүйн байршил, байгаль цаг уурын нөхцөлд тохирсон эдийн засаг, аж ахуй, хэл, соёл, уламжлалын дахин давтагдашгүй үндэсний онцлогтой төрт улсаа цогцлоон дэлхий дахины дэг журам, түүх, соёлын хөгжилд жинтэй нөлөө үзүүлж ирсэн билээ.

Монгол Улсын хөгжлийн суурь үзэл санаа консерватив буюу ү ндэсний эрх ашгаа улс төр, эдийн засгийн бүхий л аргаар хамгаалах, үндэсний ижилсэл, соёлын өвөрмөц ялгаа, нийгмийн байгууллын тулгуур эд эс гэр бүлийн ариун уламжлалаа хадгалах нь цаг хором тутамд хувьсан өөрчлөгдөж буй шинжлэх ухаан, технологийн хөгжил, их гүрнүүдийн хүчний тэнцвэр дунд бат бэх оршин тогтноход юу юунаас чухал гэдэгтэй монгол хүн бүр санал нийлнэ.

Консерватизм улс төрийн намын зарчим, үзэл баримтлал гэхээс илүү үнэт зүйлсийн цогц тогтолцоо юм. Учир нь социализм, сонгодог либерализм шиг өөрийн онол номлол, тохиргоотойгоо аль ч улс оронд хуулбарлан нэвтрүүлж болдог үзэл баримтлалуудтай адилгүй илүү нарийн төвөгтэй. Консерватизм үндэсний үзэл санаа, үндэсний эрх ашгийг чухалчилж, үндэсний үнэт зүйлсийн тогтолцоог үүсгэдэг. Жишээ нь ОХУ-ын өнөөгийн тогтолцоог Баруун Европынхон “хэт консерватив” гэж, эсрэгээр ОХУ тэднийг “хэт либерал” гэж тодорхойлдог, харин Саудын Араб “хэт консерватив”, либерал чөлөөт байдлыг хослуулсан гэж дүгнэх жишээтэй. Тэгэхээр консерватив буюу үндэсний үзэл санаа, үндэсний эрх ашигт тулгуурласан тогтолцоог улс орон, үндэстэн бүр өөрийн онцлогтойгоор хөгжүүлж иржээ. Консерватив үзэл санааны үндсэн зарчмуудын талаарх ойлголтыг сийрүүлбэл:

Улс орон хараат бус бие даасан удирдлагатай, хүн бүр хувийн хариуцлагаа ухамсарласан байх ёстой тул төрөөс иргэдийн хувийн амьдрал, нийгмийн зохион байгуулалтын бүтцүүдийн дотоод асуудалд хутгалдан оролцох, аливаа хэлбэрээр дарамт шахалт үзүүлдэггүй байх зарчим. Энэ зарчим нь төрийн хүчирхэг байдлыг хязгаарлах санаа огт биш бөгөөд эсрэгээрээ нутгийн өөрөө удирдах ёсыг хүндэтгэн, бие даан асуудлаа шийдвэрлэж чадавхийг нэмэгдүүлэхэд оршдог гэж үздэг.

Хүний эрхийн болон нийгмийн хэв журмын баталгаа хувийн өмчийг хамгаалах зарчим. Иргэний хувийн өмчид хэн ч, хэзээ ч, ямар ч шалтгаанаар халдах эрхгүй. Монгол Улс хувийн өмчийн тухай ойлголтыг нийгмийн өмч гэх ойлголтоос салгаад удаагүй тул хувьчлан авсан өмч, нийтийн өмч, төрийн нийтийн өмч, төрийн өмч гэх ойлголтыг янз бүрээр тайлбарлан аливаа хэлбэрийн өмчийн маргаанууд одоог хүртэл үргэлжилсээр байгаа билээ.

Ардчилсан тогтолцоо ба хувь хүн төгс биш, мөн чанар нь алдаа оноотой учир асуудалд эрүүлээр бодитой хандаж, туйлын ойлголтуудаас зайлсхийх зарчим. Эрх чөлөө нь аливаа зүйлийг хязгааргүй хийх, хүсэл таашаалдаа бүрэн захирагдах, дур зоргоор аашлахын нэр биш юм. Дэг журамгүй байдлыг даллах эрх чөлөө өнгөрсөн үе, уламжлал, ёс заншлаа сүслэх хэрээр ухаалаг шинж олно. Оюунлаг бус бүхэн эрх чөлөөг адил тэгш эдлэх ёстой гэсэн туйлын ойлголт учир дутагдалтай.

Ардчилсан тогтолцоонд үргэлж эргэлзэх зарчим. Ардчилал нь нийгмийн төгс тогтолцоо биш тул төрийн эрхэнд популист хоосон амлагчид, мушгин гуйвуулагчид гарах магадлалтай. Космополит-либералууд үндэстний үзэл санаа, үнэт зүйлийн систем, ёс суртахуунгүй тул эрх чөлөөгөөр дулдуйдан төрийн эрхийг гартаа оруулвал ард түмний итгэл, үндэсний эрх ашгаа хөсөрдүүлж, төрийн нэр хүндийг унагана гэж үздэг. Тиймээс төрт улсын хэргийг ард түмний шилдэг зан чанар, идэвхи чармайлт, оюун ухаанд түшиглэн меритократ зарчмаар явуулахыг чухалчилдаг.

Хүн бүр зөвхөн хуулийн өмнө тэгш эрхтэй байх зарчим. Хүн бүр давтагдашгүй, өөр өөрийн амьдрал ахуй, ажил хөдөлмөр эрхэлж, нийгэм өөр өөрийн байр суурь эзэлдэг тул хүн бүр ижил, тэгш гэх туйлын ойлголт нийгэмд ч, байгальд байх боломжгүй гэж үздэг. Нийгмийн эмх цэгц, зохион байгуулалтын утга санааг илэрхийлдэг консерватив үзэл санаа бусад –измүүдээс ялгардаг.

Уламжлал, шашин шүтлэгийг эрхэмлэх зарчим. Консервативчууд нийгмийн байгууллын талаар зохиомол онол, төсөл хөтөлбөрөөс илүүтэй өвөг дээдэс, ахмад үеийнхний туршлага, мэргэн оюуны өв эрхэм, ухаалаг, найдвартай гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл нийгэм нь амьд орчил, организм болохын хувьд илүү эсвэл дутуу эрхтэн, эд эс гэж үгүй бөгөөд бүгд харилцан шүтэлцээтэй, харилцан бие биесээ бүрдүүлж, дэмжиж, сэргээж байдаг органик механизм тул хэрэгцээгүй гэж таягдан хаях зүйлгүй, өнгөрсөн үеийн бүтээсэн зүйлс бидний уламжлал учраас бий болсон нийгмийн институциудийг хамгаалах нь зүй хэрэг хэмээн үздэг. Ийм ч учраас консервативчууд эволюцийн өөрчлөлтийг эрхэмлэж, сүйтгэгч радикал-хувьсгалаас зайлсхийдэг.

Шинэчлэлд болгоомжтой хандах зарчим. Түүхэн замнал дардан шулуун биш учир үргэлж дэвшин хөгжинө гэсэн туйлын ойлголт үгүй. Тиймээс аливаа шинэтгэлд ашиг тус, аюул хөнөөлийн алийг нь илүү авчрах эсэхэд болгоомжтой, нухацтай, нарийн тооцоололтой хандахыг чухалчилдаг. Үүгээрээ консервативчууд шинэчлэлд саад учруулдаг гэсэн үг биш, харин ч шинэчлэл нь өмнө хүрсэн амжилт, тогтсон уламжлал, бүтэц, гэр бүлийн үнэт зүйлс, ёс журам, тогтвортой байдалд нийцэх ёстой. Эс бөгөөс эмх замбараагүй байдал, хаосд хөтөлнө гэж үздэг. Орчин үед технологийн хөгжил, мэдээллийн хурдыг хүний оюун ухаан, ахуйн хэв маяг гүйцэж боловсруулан дүгнэлт хийх боломжгүй болсон учир консерватив үзлээр буурь суурьтай аливаад хандах нь эрүүл нийгмийн үндэс мөн.

Ёс суртахууны туйлын чанарын зарчим. Хувийн эрх чөлөө гэж байхгүй бөгөөд зөвхөн цогц ёс суртхууны үнэт зүйлс дээр үндэслэсэн харилцааг чухалчлах нь үндсэн зарчим юм. Эрх чөлөө нь ёс суртахууны хэм хэмжээг зөрчих, хувийн эрх нийтийнхээс дээгүүрт тавигдах ёсгүй гэж үздэг. Тэгэхээр консерватив үзэл нь хоцрогдсон, хуучинсаг, хөгжлийн тушаа болдог тогтолцоо биш, харин ч бусад -измүүдээс илүү уян хатан, үндэсний онцлогт тохируулан хөгжүүлэх боломжтой, нийт үндэсний эрх ашгийг дээдэлсэн үнэт зүйлс, эрхэм чанарын цогц тогтолцоо ажээ.

Консерватив үзэл санаа урагшлах замд тээг болдоггүй харин унаж доройтон нийгмийн эмх замбараагүй байдал үүсэхээс урьдчилан сэргийлдэг тогтвортой, нухацтай байр суурь юм.

Даяарчлалыг номлосон уриа лоозонгоор 30 гаруй жил замнах хугацаанд нийгэм ёс суртахуунаар доройтож, анархист шинжтэй харгис үзэгдлүүд газар авч, гэр бүлийн нандин харилцаа, үнэт зүйлс алдагдаж, уламжлал, ёс заншил нэр төдий хувирсан нь консервативч-үндэсний үзэл санааны манлайлал, үндэсний эрх ашгийг эрхэмлэсэн бодлого дутагдсаных. Монголчууд манжийн эрхшээлд тарчилсан, коммунист блокын бүрэлдэхүүнд багтаж ирсэн 300 гаруй жил үндэсний суурь мөн чанараа нухчуулан дарагдсны дараа үндэсний үзлийн цогц тогтолцоо жинхэнэ утгаараа бүрэлдэн тогтох явц удаашралтай байна.

Мөн үндэсний үзэл санааг манлайлж, үндэсний эрх ашгийг нүдлэн хамгаалах үүрэгтэй улс төрчдийн явцуу эрх ашиг, авилгалд автсан эсхүл хариуцлагагүй бодлого хэрэгжүүлснээс монгол хүний үндэсний эрмэлзэх чанар (passionarity), итгэл үнэмшил, уламжлал, ёс зүй алдагдаж, эх оронч зүрх зоригийг мохоожээ. Бүгд найрамдах төрт улс ард түмний шилдэг зан чанар, идэвх чармайлт, оюун ухаанд суурилан бүрэлддэг. Гэвч олон түмнийг төлөөлөх, манлайлах үүрэгтэй улс төрчид харалган бодлого хэрэгжүүлж, төрийн алба, оюун ухааны салбар уналтад орж, түшмэд, мэргэд, шилдэг сэхээтнүүд амь зуухын эрхээр аминч үзэл, бэртэгчин занд автан, үндэсний эрх ашгаас няцаж, үрэлгэчдийг өөхшүүлж, хоосон амлалтаар бүхнийг нураадаг.

Монголын үндэсний үзэл санаа бүдгэрч, хамтач ёс бүрэн устсан нь гадаадын оролцоо, хэт туйлширсан үзэл сурталтай холбоотой илт ноцтой аюул занал юм.

Соён гэгээрүүлэгч, философич Д.Урианхай “Аливаа улс үндэстний хөгжлийн анхдагч, хөдөлгөгч хүч юуны өмнө, тэдний оюун санааны эв нэгдлийн хүч байдаг нь түүхээр нотлогдсон үнэн юм. Монгол үндэстэн бид түүхэндээ тасралтгүй давтсан алдаа, үндэсний оюун санааны хүчирхэг нэгдэлгүй, ганц нэгээрээ сондгойрдог, хөгжлийн зорилгын зангидмал үзэл онолгүй, дов товцог, жалга хонхорын эрх ашигт хуваагддаг, хоорондоо тэрсэлддэг, бусдын эсрэг бус бие биеийнхээ эсрэг тэмцэлд л “Ялалт” байгуулж баатарладаг “хүчирхэг эго” сэтгэл зүйн дарамтаасаа яаралтай бүрмөсөн хагацах зорилгод нялхас, өтгөсгүй нэгдэх хэрэгтэй юм. Гагцхүү улс үндэстний хөгжлийн эрх ашгийн төлөөх тэмцлийн хүч л нэгдмэл байхыг шаарддаг. Алив үндэстний нийгмийн хоцрогдлын гол шалтгаан нь тухайн үндэстэн оюун санаа, сэтгэлгээний хувьд биеэ дааж чадаагүй, ахуй оршихуйнхаа зорилго, утга агуулгыг тодорхойлох үндэсний философи сэтгэлгээний “тусгаар тогтнол”-оо бодитой олоогүй, ертөнц, нийгэм, хүний амьдралын хөгжил, үйл явц, зүй тогтлыг өөрийнхөөрөө үзэх, өөрөө бие даан танин мэдэх, тайлбарлах “Үндэсний гүн ухаан”-ы тогтолцоог боловсруулаагүй, бусдын оюун санаа, сэтгэлгээний үзэл баримтлалын заавраар “дөрлүүлэн” амьдарч байдагт оршдог юм байна” хэмээн өгүүлжээ.

Эдүгээ Монгол үндэстний амин чухал зорилт нь өөрийн философи бүхий үндэсний үзлийн цогц тогтолцоог бүтээх явдал юм. Өнөөг хүртэл улс орны ирээдүйн талаарх нэгдсэн үзэл санаа, үзэл баримтлал, төлөвлөгөөгүй байгаа нь үндэсний үзэл санааг төдийлөн ойшоож чухалчлаагүйтэй шууд холбоотой юм.

Монголын үндэсний үзлийн тулгуур зарчмуудыг томъёолоход учрах гол бэрхшээл нь үндэстэн бүр өөрийн гэсэн үндэсний үзэлтэй ч энэ нь хүн бүрт өөр өөрөөр бүрэлдсэн байдагт оршино. Хэдийгээр дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн үзэл онолууд илүү хүчирхэг, нөлөөтэй мэт харагдавч чухамдаа тухайн улс үндэстэн хөгжин дэвшиж, сэргэн мандах гол үзэл нь өөрийн онцлогт тохирсон үндэсний үзэл бөлгөө.

Хүчирхэг гүрнүүд хөлжих зорилгоо далдалсан бодлогоор бага буурай орнуудад нөлөөгөө тогтоодог болохыг түүх гэрчилнэ.

Монголын хөгжлийн загвар XXI зуунд ямар байх вэ? Үүнд л үндэсний үзэл санааны гол цөм орших учиртай. Үндэсний үзэл санаа “консерватизмаас ч илүү хуучин биш либерализмаас ч илүү шинэ зүйл байх ёстой. Монгол үндэстнийг аль нэгэн гадны үзэл санаанд хамаатуулж биш харин язгуур үзэл санаагаа Монголын үндэсний хөрсөнд буулгаж гэмээн хөгжих ёстой гэсэн энгийн логикийг эрх чөлөөгөө олж авснаасаа хойш 30 жилийн дараа л ухаарч сэрэх шаардлагатай байна.

Монгол хүн бүрийн оюун ухамсрын гүн дэх хүсэл зоригийг шинэ либералчууд илэрхийлж чадахгүй учраас нийгэмд үзэл санааны дахин засвар хэрэгтэй. Илүү боломжтой нь илүү ихийг хүртэж, гагцхүү хувийн эрх ашгийг төлөөх мөнхийн тэмцэл, өрсөлдөөн, сөргөлдөөн дунд орших уу? гэдэг асуултад нэг мөр хариулт өгч хаах цаг нь болжээ.

Дэлхийн олон улс орнуудад ёс суртахууны хэм хэмжээ, хүнлэг ёсны талаарх ойлголт дахин сөхөгдөн үндэсний уламжлал, үндэсний ондоошил, соёлын ялгааг арилгах оролдлогууд идэвхжиж байна. Нийгэмд космополит-либерал үзэл санааны нөлөөгөөр сайн, мууг ижил хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөх хандлагыг тулган шаарддаг, уламжлалт үнэт зүйлсийг устгах оролдлогууд нийгэмд сөрөг үр дагавартай төдийгүй олонхийн баримтлах хэв маяг хэм хэмжээг үл тоосон хийсвэр санаагаар ардчиллыг үгүйсгэх уршигтай.

Иймд өвөг дээдсээс уламжлагдан ирсэн соёл иргэншил, оюуны болон ёс суртахууны үндэс суурийг эрхэмлэх, гэр бүлийн ариун харилцааг дээдлэх, хувийн өмчийг хамгаалах нь монгол хүн бүрийн язгуур эрх ашигт нийцнэ.

С.БАТ-ЭРДЭНЭ