Хуульч О.Батхүүтэй ярилцлаа.

-Монгол Улсын Засгийн газраас 2022 оны арванхоёрдугаар сарын 1-ний өдөр УИХ-д Дотоодын цэргийн тухай хуульд, нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг өргөн мэдүүлсэн. Тус хуулийн төсөлд дотоодын цэргийг УИХ-ын гишүүнтэй эн тэнцүү эрх мэдэлтэй, халдашгүй байх талаар тусгасан хэмээн та цахим орчинд сэтгэгдлээ илэрхийлсэн байсан. Энэ талаар ярилцлагаа эхлүүлье?

-Тус хуулийн төсөлд анхаарал татсан хоёр заалт орсон байна. Нэгдүгээрт, Тус хуулийн 36.7 зүйлд “Дотоодын цэргийн албан хаагчийг гэмт хэрэг үйлдэж байхад нь, эсвэл хэргийн газарт гэмт үйлдлийн нотлох баримттайгаар баривчилснаас бусад тохиолдолд албан үүргээ гүйцэтгэж байх үед дотоодын цэргийн командлагчийн зөвшөөрөлгүйгээр албадан саатуулах, цагдан хорих, баривчлах, орон байр, албан тасалгаа, тээврийн хэрэгсэл, биед нь үзлэг хийхийг хориглоно хэмээн заасан. Энэхүү заалт нь УИХ-ын гишүүний халдашгүй дархан байдалд хамаарах хуулийн заалттай ижил заалт гэсэн үг. Гэхдээ УИХ-ын гишүүн бол 76 байдаг. Дээр нь Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдад ч мөн энэхүү халдашгүй дархан байдлын хууль хамаардаг.

Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын хэмжээнд 78 хүнд үйлчилдэг тусгай эрхийг дотоодын цэргийн бие бүрэлдэхүүнд олгох гэж байна. Тус хууль яг хэдэн хүнд хамаарах нь нэгдүгээрт ойлгомжгүй байна. Өргөн барьсан хуулийн төслөөр бол албан үүргээ гүйцэтгэж байгаа дотоодын цэргийн нийт бие бүрэлдэхүүнд хамаарахаар байна. Ингээд бодохоор тус хуулийн үйлчлэх хязгаар нь маш өргөн болно гэсэн үг.

-Хэрэв дотоодын цэргийг баривчлахаар бол дотоодын цэргийн командлагчийн зөвшөөрөл олгохгүй бол барьж саатуулах эрхгүй гэсэн үг үү?

-Тийм л дээ. Хэрэв тухайн алба хаагчийн баривчлах, саатуулах зөвшөөрлийг Дотоодын цэргийн командлагч өгөхгүй бол ямар нэгэн байдлаар баривчлах, саатуулах ямар ч боломжгүй болно гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, Дотоодын цэргийн нийт бие бүрэлдэхүүн нэг хүнээс хамааралтай болно гэсэн үг. УИХ-ын гишүүдийн тухайд нөхцөл байдал арай өөрөөр яригддаг. Хэрэв хэн нэгнээ УИХ-ын гишүүн гэмт хэрэг, гэмт үйлдэлд холбогдолтой байж магадгүй гэдэг нь тогтоогдвол ядаж УИХ-аар тухайн гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх эсэх асуудлыг хэлэлцдэг. Гэтэл уг хуульд Дотоодын цэргийн командлагч хүсвэл өөрийн үзэмжээр хандах боломжийг хангаж өгсөн байна. Тиймээс Дотоодын цэргийн бие бүрэлдэхүүн УИХ-ын гишүүнтэй ижил бүрэн эрх эдлэхээр болж байна. Тухайлбал, ямар ч улс оронд гэмт хэргийг яг үйлдэл дээр нь барих тохиолдол харьцангуй бага байдаг. Ихэвчлэн гэмт үйлдэл гарсны дараа гомдол мэдүүлдэг. Гэтэл яг үйлдэл дээр нь бариагүй л бол бусад байдлаар хянах, шалгах боломжгүй бол хуулийн хамгаалалтад орж байна. Түүнчлэн дараагийн гаргаж тавих зүйл заалт ч мөн ноцтой санагдаж байгаа юм.

-Ямар зүйл заалт болоод ноцтой асуудал дагуулахаар байгаа нь сонирхол татаж байна?

-Хоёрдугаар ноцтой санагдаж байгаа зүйл заалт бол 33.1.10-т “Хамгаалалтад байгаа объектын ойр орчимд илэрсэн шижиг бүхий хүн, тээврийн хэрэгсэлд үзлэг хийх, бичиг баримтыг нь шалгах, гарсан зөрчлийг нь шийдвэрлэх, шаардлагатай тохиолдолд цагдаагийн байгууллагад шилжүүлэх” хэмээн заасан. Энэ зүйл заалтаараа Дотоодын цэрэгт хязгааргүй эрх мэдлийг шилжүүлж байна. Тухайлбал, төрийн хамгаалалтад төрийн ордон, яам, тамгын газрууд, стратегийн чухал ач холбогдол бүхий обеъктууд болох цахилгаан станцууд, цэвэр усны сан бүхий байгууламж, МҮОНРТВ гэх мэт объектууд олон бий. Тэгэхээр эдгээрийн ойр орчимд гэдэг нь яг хэдэн километр, хэдэн метрийн зайг зааж байна вэ. Мөн сэжиг бүхий гэдэг нь өнөөх цэргийн үзэмж болно. Хэрэв иргэн гараа халаасандаа хийгээд алхаж явахыг хараад энэ ямар сэжиг бүхий хүн бэ гээд шууд шалгах юм уу. Хүний биед шалгалт хийхээс гадна тээврийн хэрэгслийг ч шалгана. Түүнчлэн гарсан зөрчлийг шийдвэрлэх гэдгийг хэрхэн ойлгох вэ. Дотоодын цэргийн алба хаагч иргэнийг зөрчил гаргасан хэмээн үзсэн тохиолдолд шаардлагатай бол цагдаагийн байгууллагад шилжүүлнэ, үгүй бол өөрийн үзэмжээрээ тухайн иргэнийг саатуулах, торгох, байцаалт мэдүүлэг авах, хорих, бүр цаашлаад буудах юм уу. Яг яах юм бэ. Угтаа хүнийг саатуулах эрх цагдаагийн байгууллагад хуулиар олгогдсон. Хоёрдугаарт, прокурорын зөвшөөрөлтэйгөөр саатуулдаг. Ингээд бодохоор эрээн алаг хувцас өмссөн хүн хүссэн хүнээ сэжигтэн хэмээн зогсоож шалгах, хүссэнээрээ шийдэх эрхийг дотоодын цэрэгт олгож байна. Миний хамгийн гол санаа зовж байгаа асуудал бол цэргийн байгууллага байлдааны зэвсэг, техник хэрэглэх, ашиглах эрхтэй. Гэтэл цагдаа нарт юу байна гар буу л байгаа. Тэгвэл дотоодын цэрэгт автомат буу бий. Дээр нь цэргийн тусгай хэрэгслийг бүрэн ашиглах эрхтэй болно.

-Өөрөөр хэлбэл, цэрэг армид Засгийн газрын дайтай эрх мэдэл шилжиж очно гэж ойлгож болох уу?

-Манайх шиг хүн ам цөөтэй, газар нутаг томтой, байгалийн баялаг ихтэй улс оронд цэргийн эргэлт ойр ойрхон гардаг. Ялангуяа хэзээ, ямар үед цэргийн эргэлт гардаг вэ гэхээр яг манайх шиг үймээн бужигнаан ихтэй үед гардаг. Өөрөөр хэлбэл, иргэд Засгийн газартаа итгэхгүй эсэргүүцэл, жагсаал цуглаан хийж байгаа ийм үед гардаг. УИХ буюу хууль тогтоох байгууллагын нэр хүнд шалан дээр уначихсан, шүүх засаглалдаа итгэхгүй, төрийн байгууллагууд нь бэхжээгүй, төрд ажиллаж байгаа бүгдийг нийтээрээ хулгайч хэмээн цоллож, төрөөс зайлуулахыг хүсэж байгаа ийм үед иргэд хүссэн хүсээгүй армидаа ханддаг. Тиймээс төрд зайдалсан хулгайчуудыг бүгдийг нь шоронд аваачиж хийгээд, хөрөнгийг нь хурааж, хариуцлага үүрүүлэх “чанга гар” хэрэгтэй гэж үздэг. Ийм үед Дотоодын цэргийн командлагч улс орон, иргэдийнхээ сайн сайхны төлөө төрийн эрхийг өөртөө авна гэх хөдөлгөөн үүсвэл тэднийг зогсоох ямар ч боломжгүй болно. Тухайлбал, дээрх хууль батлагдвал буу үүрчихсэн дотоодын цэрэг гудамжаар явж байхад цагдаагийн алба хаагч түүнийг зогсоох ямар ч боломжгүй болно. Учир нь тэр хүн гэмт хэрэг үйлдээгүй учраас зогсоох эрх байхгүй, Дотоодын цэргийн командлагч нь зөвшөөрөөгүй л бол түүнийг баривчлах боломжгүй болно. Намайг муу амлалаа гэж шүүмжилж магадгүй. Гэхдээ цэргийнхэнд хуулиар олгогдсон эрхийн хүрээнд Засгийн эрхийг авах бүрэн бололцоо гарахыг үгүйсгэхгүй.

-Дотоодын цэргийн тухай хуульд, нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг өргөн мэдүүлчихсэн. УИХ-аар батлагдаагүй учраас зүйл заалтад өөрчлөлт оруулах боломж байгаа шүү дээ?

-Хуулийг өргөн мэдүүлсэн гэдэг нь олон нийтээс, салбарын мэргэжилтнүүдээс, холбогдох яам тамгын газруудаас санал авах үеэ давчихсан гэсэн үг. Харин одоо УИХ-ын гишүүдийг батлаад өгөөч гэсэн шатан дээрээ явж байгаа. УИХ-ын гишүүд уг хуулийн төсөлтэй танилцаад буцаах, өөрчлөн найруулах эрх нь бий. Гэхдээ анхнаасаа ийм хуулийн төсөл оруулж байгаа нь буруу. Бас нэг санаа зовоож байгаа асуудал бол манай дотоодын цэрэг, арми мөнгөтэй болсон. Учир нь үндэсний хэмжээний томоохон бүтээн байгуулалт болон төмөр зам, авто замын ажилд дотоодын цэргийг татан оролцуулсан. Үүний ард олон арван тэрбум төгрөгийн төсөв яригдана.Арми мөнгөтэй болно гэдэг тэнд тодорхой хэмжээний эрх ашиг үүснэ. Тэгэхээр нэгдүгээрт мөнгөтэй, хоёрдугаарт хуулиар хамгаалагдсан, гуравдугаарт нийгэм савлагаатай Засгийн газар, УИХ, улстөрчдөд итгэх итгэл сул байгаа, нийгэмд ямар нэгэн “чанга гар” хүсэх иргэд олон байгаа ийм үед энэ бол маш эрсдэлтэй хууль. Манайх шиг жижиг улсад тусгаар тогтнолын баталгаа нь парламентын засаглал байдаг. Гэтэл арми, дотоодын цэрэгт хуулиараа өндөр эрх мэдэл олговол аль нэг улсын, хэн нэгний явуулгаар цэргийн эргэлт гарах бодит аюул тулгардаг. Тиймээс энэ хуулийг эгүүлэн татах нь зүйтэй.

-Хууль батлагдсан л бол түүнийг дагаж мөрдөхөөс өөр аргагүй. Тиймээс хуульд заасан цэг, таслал, үг бүр утга учиртай гэдгийг хаа хаанаа анхаарах, түүнд хяналт тавих ёстой санагдаж байна?

-Хууль тогтоомжийн тухай хууль батлагдсаны үр дүн одоо гарч байна. Өмнө нь УИХ дээр хууль хэлэлцэгдэх үед л мэдээлэл авдаг байсан бол одоо УИХ цахим орчинд хэлэлцэгдэх гэж байгаа хуулийн төслүүдээ нээлттэй байршуулдаг болсон. Үүний үр дүнд бид хуулийн төсөлтэй танилцаж, ийм ийм асуудал үүсч болзошгүй гэдгийг урьдчилж олон нийтэд мэдээлэх боломж бүрдсэн. Ямартаа ч Дотоодын цэргийн тухай хуульд, нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг батлагдахгүй гэдэгт итгэж байна. Батлагдаж ерөөсөө болохгүй. Хоёр том гүрний дунд оршдог манайх шиг улсын УИХ, ЗГ-ын нэр хүнд унасан, шүүх засаглалд итгэх иргэдийн итгэл суларсан ийм үед цэрэг, армид их хэмжээний эрхийг хуулиар олгож болохгүй.

-Цэрэг армид хуулиар их хэмжээний эрх олгогдвол ямар нөхцөл байдал үүсэх вэ?

-Дэлхийн түүхийг бид харж түүнээс сургамж авах ёстой. Дэлхий даяар цар тахлаас үүдэн хямралд өртөж байна. Энэ хямарлын нэг үзүүр нь манайд үзэгдэж, нүүрсний хулгай түүнийг өдөөж байна. Сүүлийн хоёр жил манай нийгэмд иргэдийг бухимдуулсан олон бодлого шийдвэр гарлаа. Энэ бүхэн хуримтлагдсаар иргэдэд гарц гаргалгаа харагдахгүй байна. Нүүрсний хулгайтай холбоотой хэлэлцүүлэг Төрийн ордонд өрнөхөд нэгэн эмэгтэй “Та нар бүгд хулгайч. Хулгайч хулгайчаа шалгадаггүй. Би та нарт итгэхгүй байна” хэмээн бухимдлаа илэрхийлсэн. Түүний энэ үйлдлийг зөв хэмээн хүлээж авч байгаа иргэд олон байна. Дээр нь Ерөнхийлөгч, УИХ, Засгийн газраа тараах тухай ярьж байна. Ийм зүйл болвол улс орныг хэн удирдах вэ гэхээр армийнхан л авна. Ямар ч шударга хүн байгаад нэгэнт эрх мэдэлд хүрсэн бол эрх мэдлээсээ буухыг хүсэхгүй. Өөрөөр хэлбэл, нэг хүний дарангуйлалд шилжиж, хэн нэгнийг хэлмэгдүүлдэг үе рүүгээ очно. Алдсан ч, оносон ч сүүлийн 30 жил бий болгосон манай улсын ардчилал нурж унана. Цэргийнхэнд их хэмжээний эрх мэдэл өгснөөр төрийн эргэлт болдог түүхийг заавал өөр дээрээ туршиж байж сургамж авах хэрэг байхгүй.

эх сурвалж: Өдрийн сонин